Արքիմեդեսն ու Ալ-Խորեզմին համարվում են հին աշխարհի մեծագույն մաթեմատիկոսներից։ Նրանք ապրել են մեզանից բազում դարեր առաջ, այդուհանդերձ՝ այսօր էլ նրանց աշխատությունները հսկայական դեր են ներկայացնում ժամանակակից գիտության մեջ։ Այս հոդվածում կներկայացվեն նրանց արժանիքները։
Արքիմեդեսը ծնվել է մոտ մ․թ․ա․ 287 թվականին։ Մեծ գիտնականը ծնվել եւ ամբողջ կյանքն ապրել է Սիցիլիա կղզում, որն այդ ժամանակներում եղել է հունական պետությունների կազմի մեջ։ Ուսում է առել Ալեքսանդրիայում, որը հին աշխարհում Երկրի գլխավոր գիտական եւ կրթական մեծագույն կենտրոնն էր հանդիսանում։ Ուսումից հետո վերադարձել է ծննդավայր, որտեղ արդեն հռչակավոր դարձած գիտնականին մեծ շուքով են դիմավորել։ Կան լեգենդներ, ըստ որոնց՝ Արքիմեդեսը հաճախ այնքան էր տարվում մաթեմատիկական հաշվարկներով, որ անգամ մոռանում էր ուտել, քնել եւ լոգանք ընդունել։ Ըստ մեկ այլ հայտնի լեգենդի (որն ապացուցված չէ), մի անգամ լոգանք ընդունելիս Արքիմեդեսի մոտ հանկարծակի միտք է առաջանում՝ մարմինը հեղուկից դուրս հրող ուժի մասին, եւ նա, մոռանալով ամեն ինչի մասին, հրճվանքից սկսում է մերկ վիճակում վազել քաղաքով մեկ՝ գոռալով «Էվրիկա» արտահայտությունը, ինչը նշանակում է «գտա (լուծումը)»։
Մի քիչ՝ Արքիմեդեսի գիտական բացահայտումների մասին։ Բացի վերոնշյալ Արքիմեդյան ուժի բացահայտումից, Արքիմեդեսը նաեւ առաջիններից է եղել, ով գրեթե ճշգրիտ կարողցել է գտնել Պի թվի արժեքը։ Նաեւ Արքիմեդեսն է լծակի սկզբունքը բացատրել։ Նրա հսկայական տաղանդը մաթեմատիկայի ոլորտում եւ տրամաբանական մոտեցումը ֆիզիկայում թույլ տվեցին նրան ոչ միայն տեսականորեն ապացուցել շատ տեսություններ եւ բանաձեւեր, այլ նաեւ գործնականում ի ցույց դնել դրանք, նախ եւ առաջ՝ ռազմական նպատակներով։ Արքիմեդեսը հայտնի էր Սիցիլիայում որպես երկրի համար ռազմական մեքենաներ նախագծող։ Հենց դա էր հիմնական պատճառներից մեկը, որ Հռոմեացիները երկար ժամանակ չէին կարողանում գրավել Սիցիլիան։ Սակայն մ․թ․ա․ 212 թվականին նրանց մի կերպ դա հաջողվեց։ Հռոմեացի զորավար Մարկուսը հրամայել էր ոչ մի դեպքում չսպանել Արքիմեդեսին։ Այդուհանդերձ՝ լեգեոներների՝ քաղաք ներխուժման աղմուկի տակ Արքիմեդեսը սպանվում է մի հռոմեացի զինվորի կողմից։ Արքիմեդեսի մահվան մասին մի քանի վարկած կա․ Ըստ առաջին վարկածի՝ հռոմեացի զինվորը նրան փորձում էր ստիպել իր հետ գնալ իր զորավարի մոտ, սակայն Արքիմեդեսը հրաժարվում է գալ՝ պատճառաբանելով, թե խնդիր է լուծում, եւ չի կարող այն անավարտ թողնել։ Այս բանից կատաղած զինվորը սրի է քաշում մաթեմատիկոսին։ Ըստ երկրորդ վարկածի՝ հռոմեացի զինվորը Արքիմեդեսի հաշվարկների գործիքները թանկարժեք իրերի տեղ դնելով՝ սպանում է գիտնականին, որպեսզի վերցնի իր հետ դրանք։ Ինչեւէ, հռոմեացիների զորավար Մարկուսը բարկանում է, երբ իմանում է, որ Արքիմեդեսը սպանվել է, զի ցանկանում էր օգտագործել նրա գիտելիքը՝ Հռոմի համար ռազմական մեքենաներ ստեղծելու համար։ Այդուհանդերձ՝ Հռոմեական ռազմական զենքերից շատերը, որոնք ապագայում ստեղծվեցին, սարքված են եղել ըստ Արքիմեդեսի ստեղծած մեքենաների օրինակների, կամ էլ ըստ նրա գծագրերի։
Մուհամմեդ Ալ-Խորեզմին միջնադարյան պարսիկ գիտնական է եղել։ Ի տարբերություն Արքիմեդեսի՝ Ալ-Խորեզմին բազմաթիվ գիտական ուղղություններում ականավոր դեր է ունեցել՝ աստղագիտությունում, աշխարհագրությունում եւ անգամ պատմագրությունում։ Համարվում է դասական հանրահաշվի հիմնադիրը եւ հանդիսանում միջնադարյան մահմեդական գիտնականներից մեծագույններից մեկը։ Ծնվել է մ․թ․ 783 թվականին՝ Խորեզմում։ Խորեզմը պատմական վարչական միավոր է, որն այժման Ուզբեկստանի եւ Թուրքմենստանի տարածքների մի մասն է ընդգրկում։ Այդ տեղանունից էլ եկել է նրա մականունը։ Սկզբնական կրթություն ստացել է ծննդավայրում, սակայն այնքան է զբաղվել ինքնակրթությամբ, որ երբ ժամանել է Բաղդադ՝ ուսումը շարունակելու, նրան այնտեղ արդեն ճանաչել են որպես երեւելի գիտնականի։ Բաղդադում էլ նա անցել է Աբբասյան խալիֆայության խալիֆ Ալ-Մամունի հովհանավորության տակ, ով ֆինանսավորում եւ օգնում էր գիտնականին։ Ալ-Խորեզմին մասնակցել է աշխարհում առաջին միջորեականի չափման փորձերին, որոնք, ինչպես մեր օրերի վերահաշվարկով պարզել են, անթերի են եղել։ Բացի գիտությամբ զբաղվելուց Ալ-Խորեզմին եղել է նաեւ ականավոր զորավար, եւ իր զինվորական հուշերից շատ բաներ ենք իմանում այն ժամանակվա միջին արեւելքի պատմությունից։ Նա գլխավորել է խազարների դեմ մղված արշավանքները, որոնցում հաղթություն է բերել խալիֆայությանը։ Ալ-Խորեզմին հնարել է մակերեսներ եւ ծավալներ հաշվելու մի շարք պարզեցված բանաձեւեր, առաջինն է բացահայտել շատ եռանկյունաչափական ֆունկցիաներ, կարողացել է ճշգրտորեն բնութագրել արեւի եւ լուսնի խավարուների պատճառները, եւ շատ ու շատ այլ բացահայտումներ է կատարել։ Ալ-Խորեզմիի հետ կապված կա եւս մի հատկանշական եւ հետաքրքիր փաստ․ անցնելով լատինալեզու աղբյուրներին՝ նրա մականունը փոփոխվել եւ վերածվել է ալգորիթմ բառին։ Այսպիսով՝ նա հսկայական դեր է ունեցել հանրահաշվի, պատմագրության, աստղագիտության եւ աշխարհագության զարգացման մեջ։
Տարոն Փաշինյան 